Οινοποιείο Βακάκη.
Η εταιρεία, VAKAKIS WINES, ξεκίνησε τη λειτουργία της το 2011 κάτω από δύσκολες συνθήκες, τόσο λόγω της οικονομικής κρίσης, αλλά και γιατί η ίδρυση μιας οινοποιητικής επιχείρησης δεν ήταν δυνατή στη Σάμο, εξαιτίας του αναγκαστικού νόμου του 1934. Έτσι, λοιπόν, λόγω των παραπάνω, η επιχείρηση μέχρι το 2013 δραστηριοποιούνταν στο εμπόριο οίνων και από το 2013 μέχρι σήμερα στην οινοποίηση και την εμπορία Σαμιώτικων Οίνων. Παράγει τρία (3) ξηρά κρασιά, δύο (2) ημίγλυκα και τρία (3) γλυκά.
Οι εγκαταστάσεις της εδρεύουν στη περιοχή Μ. Λάκκα Σάμου( Καρλόβασι, στο δρόμο για το χωριό Κοντέϊκα). Ο χώρος κάλυψης του οινοποιείου ανέρχεται στα 250 τ.μ., χώρος μικρός αλλά ταυτόχρονα λειτουργικός και ανάλογος του μεγέθους της εταιρείας. Στο συγκεκριμένο χώρο γίνεται η παραλαβή, η οινοποίηση και η εμφιάλωση των κρασιών. Η αποθήκευση γίνεται σε διαφορετικούς κατάλληλα διαμορφωμένους χώρους.
Οινοποιείο Κουτσοδόντη
Το οικογενειακό οινοποιείο «COUTSODONTIS WINERY» ιδρύθηκε το 2016 και βρίσκεται στον Μαραθόκαμπο Σάμου, κοντά στους παραδοσιακούς αμπελώνες του, οι οποίοι διαμορφώνονται σε πεζούλες. Το οινοποιείο Κουτσοδόντη παράγει ποιοτικά κρασιά μικρής παραγωγής στη Σάμο με ελάχιστες τεχνολογικές παρεμβάσεις και επιλέγει παραδοσιακές τεχνικές οινοποίησης για να αναδείξει το πλούσιο άρωμα και τη συμπυκνωμένη γεύση που πρέπει να έχει ένα κρασί ποιότητας με ευγενική καταγωγή.
Οι επισκέπτες του οινοποιείου μπορούν να πραγματοποιήσουν μια καθοδηγούμενη γευσιγνωσία, μαθαίνοντας περισσότερα για την οινική κουλτούρα της Σάμου, αλλά και τα κρασιά της «COUTSODONTIS WINERY». Η Γευσιγνωσία περιλαμβάνει 3 διαφορετικά κρασιά
Οινοποιείο Χατζηιωάννου
Το Οινοποιείο Χατζηιωάννου ιδρύθηκε το 2019 στους Μυτιληνιούς, στη θέση Ριζόβραχος, από τον Γεώργιο Χατζηιωάννου και τους δύο γιους του, Θεμιστοκλή και Ευάγγελο. Οι δύο γιοι κληρονομούν, εξελίσσουν και προωθούν περαιτέρω την αμπελοκαλλιέργεια και την παραγωγή ποιοτικών κρασιών. Ο ένας γιος είναι πτυχιούχος οινολογίας και ο άλλος γιος έχει αναλάβει την καλλιέργεια και τη φροντίδα των βιολογικών αμπελώνων. Όλοι μαζί εργάζονται στο νέο οινοποιείο στοχεύοντας στην περαιτέρω ανάδειξη και προβολή αυτής της ιστορικής ποικιλίας αμπέλου της Σάμου.
Οινοποιείο Κωστάκη
Το οινοποιείο Κωστάκη είναι το νεότερο οινοποιείο στη Σάμο, με τον πρώτο τρύγο να πραγματοποιείται το 2023. Είναι δημιούργημα της Ευμορφίας Κωστάκη που μεγάλωσε στη Σάμο και του Lorenz Immerfall ο οποίος έρχεται από τη Γερμανία. Και οι δύο κατέχουν μεταπτυχιακό δίπλωμα σε αμπελουργία και οινολογία από διεθνή πανεπιστήμια καθώς και το δίπλωμα οινογνωσίας του WSET, τα οποία συνδυάζουν με πλήθος πρακτικών εμπειριών σε διάφορες χώρες του εξωτερικού.
Οινοποιείο Ελευθερίου
Το οινοποιείο Ελευθερίου βρίσκεται σ ένα ορεινό χωριό στο νησί της Σάμου, το οποίο ονομάζεται Σταυρίνηδες. Ιδρύθηκε το 2017 από τους ιδιοκτήτες του, Ελευθερίου Πέτρο και την σύζυγό του, Βελάνη Ευαγγελία.
Πρόκειται για μια οινοποιητική οικογενειακή επιχείρηση, 200 τετραγωνικών μέτρων, η οποία διαθέτει χώρο οινοποίησης, χώρο εμφιάλωσης και χώρο επισκέψεων. Στόχος της οικογενειακής αυτής επιχείρησης είναι τόσο η οινοποίηση του κρασιού όσο και η εμφιάλωση να γίνεται με φυσικές μεθόδους κατά τον παραδοσιακό πρότυπο.
Οινοποιείο Nopera
Στα μέσα του 19ου αιώνα η ιστορική οικογένεια Nopera φεύγει από το νησί της Μάλτας και εγκαθίσταται στο νησί της Σάμου. Στη Σάμο αρχικά η οικογένεια ασχολείται με το Σαμιώτικο κρασί δημιουργώντας ένα κρασί υψηλής ποιότητας από την ποικιλία του λευκού μοσχάτου, και αργότερα ξεκινώντας την εμπορεία Μοσχάτου με εξαγωγές σε διάφορες χώρες.
Το 2013 ανοίγει τις πύλες του το πρώτο ιδιωτικό οινοποιείο της Σάμου από το 1934, η ‘’Nopera winery’’ της οικογένειας του Νικόλαου Μυτιληναίου, συνεχίζοντας την οινική οικογενειακή παράδοση, αναβιώνοντας τους ιδιόκτητους βιολογικούς αμπελώνες και αναδεικνύοντας με τον καλύτερο τρόπο τις διάφορες ποικιλίες της ξηρής διάστασης.
Metaxa Λίκνον-Πρότυπος Σαμιακός Αμπελώνας
Το Metaxa Λίκνον είναι το νέο σπίτι του Οίκου Μεταξά στο νησί της Σάμου, στο χωριό Βουρλιώτες. Πρόκειται για έναν πρότυπο αμπελώνα βιολογικής καλλιέργειας με αμπέλια 100 ετών, στις πλαγιές του όρους Άμπελος.
Ο ιδιαίτερος αρχιτεκτονικός σχεδιασμός, που εστιάζει στις παραδοσιακές πεζούλες και στις αναβαθμίδες της Σάμου, καθιστά τον οίκο του Metaxa περισσότερο ένα τοπίο παρά ένα ιδιαίτερο κτίριο μέσα στην έκταση ενός αμπελώνα. Επεκτείνει τις αναβαθμίδες με τις ξερολιθιές του αμπελώνα, ενσωματώνοντας στο φυσικό τοπίο σειρά από υπόσκαφα οικήματα που από τη μία πλευρά είναι βυθισμένα μέσα στη γη και από την άλλη ατενίζουν τις καταπράσινες πλαγιές της περιοχής.
Πεζούλες ξερολιθιάς
Οι αναβαθµίδες, γνωστές στη Σάμο ως «πεζούλες ξερολιθιάς» είναι η λύση που δόθηκε από τους νησιώτες στα προβλήµατα της διάβρωσης του εδάφους και της έλλειψης καλλιεργήσιµης γης.Λόγω της ορεινής διαμόρφωσης αλλά και των μεγάλων κλίσεων του εδάφους, στο νησί της Σάμου εξ αρχής της αγροτικής καλλιέργειας, δημιουργήθηκε η ανάγκη κατασκευής πολλών χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων ξερολιθιάς. Η αμπελοκαλλιέργεια στις αναβαθμίδες («πεζούλες ξερολιθιάς») αποτελεί μια ιδιαίτερα δύσκολη και επίπονη παραδοσιακή αμπελουργική πρακτική.Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι, για να φυτευτεί ένα αμπέλι στη Σάμο, πρέπει να «στρεμματιστεί», δηλαδή να γίνει εκχέρσωση και να χτιστούν αναβαθμίδες («πεζούλες ξερολιθιάς») για τη συγκράτηση του εδάφους, που είναι συνήθως επικλινές. Η κατασκευή, ανακατασκευή και συντήρησή της γίνεται χειρωνακτικά και απαιτεί εργασία εξειδικευμένου τεχνίτη.
Ποικιλίες αμπέλου στη Σάμο
Προς τα τέλη του 19ου αιώνα, με την υπερτίμηση του κρασιού και της σταφίδας, οι αμπελώνες στη Σάμο πήραν τεράστιες διαστάσεις και κατείχαν μεγάλο μέρος του νησιού.Σταδιακά μέσα στον 20ο αιώνα, εγκαταλείφθηκαν πολλά τα είδη αμπελιού και επικράτησαν από τις καλλιεργούμενες ποικιλίες αμπέλου το Μοσχάτο Σάμου ως λευκός οίνος και το Φωκιανό ως κόκκινος οίνος, αφού κατείχαν τη μεγαλύτερη έκταση του Σαμιακού αμπελώνα.Το Ρητινό, ο Αυγουστιάτης και πιο σπάνια το «Μαύρο», ο «Ροδίτης» και το «Κοκκινέλι» συμπληρώνουν την εικόνα των αμπελώνων της Σάμου. Παρακάτω παρουσιάζονται κάποια βασικά στοιχεία για τις κύριες ποικιλίες που παράγονται στους σαμιακούς αμπελώνες.
Ο τρύγος του Σαμιακού μοσχάτου οίνου - σήμερα
Ο τρύγος του Σαμιακού μοσχάτου οίνου εξακολουθεί να σηματοδοτεί την κυρίαρχη αγροτική παραγωγική δραστηριότητα του νησιού. Σύμφωνα με τις βιωματικές μαρτυρίες των αμπελουργών ο τρύγος ήταν (και είναι) μια πολυήμερη καλοκαιρινή «γιορτή» σε όλο το νησί.Οι Σαμιώτες αμπελοκαλλιεργητές ακολουθούν την παράδοση των πατεράδων και των παππούδων τους στον τρυγητό, μια υπαίθρια και χειρωνακτική εργασία που ξεκινά τον Αύγουστο και ολοκληρώνεται μέχρι τα τέλη Σεπτέμβρη.
Άλλα προϊόντα από σταφύλι και κρασί
Κατά την παραγωγή του σταφυλιού αλλά και του οίνου συνήθως παράγονται και μια σειρά από άλλα προϊόντα, όπως τα παρακάτω:
• Οι σταφίδες: Παλαιότερα όταν δεν πουλιόνταν το κρασί οι παραγωγοί έκαναν τα σταφύλια τους σταφίδες. Για τη μετατροπή του σταφυλιού σε σταφίδα ήταν απαραίτητη η θολόσταχτη, μέσα στην οποία έπρεπε να βουτηχτούν όλα τα σταφύλια και να απλωθούν στον ήλιο. Μία βδομάδα ψήνονταν στον ήλιο και γίνονταν σταφίδες, οπότε και ήταν έτοιμες για μάζεμα.
• Η μουσταλευριά: Η μουσταλευριά λέγεται και “κουρκούτα”. Για να γίνει η μουσταλευριά χρειάζεται μούστος κι αλεύρι.
• Το ξίδι: Όταν ξινίζει το κρασί μέσα στο κιούπι ή στο βαρέλι έχουμε έτοιμο ξίδι, ωστόσο μπορούμε να κάνουμε και μόνοι μας ξίδι.
Ο Τρύγος του Σαμιακού Οίνου τα παλαιότερα χρόνια – Η προετοιμασία
Σύμφωνα με τις βιωματικές μαρτυρίες των παλαιών αμπελουργών της Σάμου, ο τρύγος ήταν μια πολυήμερη καλοκαιρινή «γιορτή» σε όλο το νησί.
Όπως αφηγούνται, οι προετοιμασίες ξεκινούσαν νωρίς. Σε όλα τα αμπελοχώρια καθαρίζονταν οι δρόμοι από κλαδιά και βάτια, ενώ επισκευάζονταν και οι «ντουσιμέδες» (τα καλντερίμια). Οι αμπελουργοί ετοίμαζαν τις «σταφυλοσακούλες» προσέχοντας να έχουν όλες «κρικέλες» και σχοινάκια για το δέσιμο, ενώ μέχρι και οι μικρές τρύπες μπαλώνονταν. Σειρά είχαν τα κοφίνια, τα «γαλίκια», οι «κοφίνες», οι «κόφες» κι οι «σελέδες, αλλά και τα εργαλεία κοπής τα «κατσούνια», τα «κατσ’νάκια» ή οι «κατσούνες» (τα μεγαλύτερα) τα οποία τροχίζονταν για να ναι κοφτερά.
Όπως αφηγούνται, οι προετοιμασίες ξεκινούσαν νωρίς. Σε όλα τα αμπελοχώρια καθαρίζονταν οι δρόμοι από κλαδιά και βάτια, ενώ επισκευάζονταν και οι «ντουσιμέδες» (τα καλντερίμια). Οι αμπελουργοί ετοίμαζαν τις «σταφυλοσακούλες» προσέχοντας να έχουν όλες «κρικέλες» και σχοινάκια για το δέσιμο, ενώ μέχρι και οι μικρές τρύπες μπαλώνονταν. Σειρά είχαν τα κοφίνια, τα «γαλίκια», οι «κοφίνες», οι «κόφες» κι οι «σελέδες, αλλά και τα εργαλεία κοπής τα «κατσούνια», τα «κατσ’νάκια» ή οι «κατσούνες» (τα μεγαλύτερα) τα οποία τροχίζονταν για να ναι κοφτερά.
Αρμακάδες
«Αρμακάδες» στη Σάμο ονομάζονται οι μεγάλοι σωροί από πέτρες, διαστάσεων περίπου μιας παλάμης. Πιθανότατα η λέξη «αρμακάς» (στον ενικό) προέρχεται από το αρχαϊκό «έρμαξ»
Οι αρμακάδες (όπου υπάρχουν) καταλαμβάνουν ως μικρός σωρός την πιο άγονη γωνιά του αμπελώνα. Μετατρέπονται σε βιότοπο ποντικιών, φιδιών και άλλων σαυροειδών.
Ο Σαμιακός οίνος στη λογοτεχνία
Το κρασί της Σάμου αναφέρεται συχνά στην ελληνική λογοτεχνία καθώς και σε βιβλία νεοευρωπαίων λογοτεχνών, όπως η πολυδιαβασμένη Μαργκερίτ Γιουρσενάρ.Ακόμη ο Γιώργος Βέης, βραβευμένος συγγραφέας και πρέσβης της Ελλάδας στην UNESCO, γράφει στο βιβλίο του «Παντού», το παρακάτω απόσπασμα με τίτλο «Πύργος Σάμου»:....επιτέλους δικές μας στιγμές σαμιώτικες, ποτισμένες κρασί της σοφίας...Τέλος, ο Ναπολέων Λαπαθιώτης, που είχε εξαιρετική εποπτεία της λογοτεχνίας της εποχής του, κατά καιρούς διάλεγε σύντομα πεζά από την παγκόσμια λογοτεχνία, τα μετάφραζε και τα δημοσίευε σε εφημερίδες. Από τους «Μίμους» του Σβομπ μετέφρασε ένα απόσπασμα με τίτλο «Λήκυθος», ή «Της Σάμου το κρασί», που αναφερόταν σε μια ιστορία για τον Τύραννο Πολυκράτη και το Σαμιώτικο κρασί.
Ο Σαμιακός οίνος και η Καθολική εκκλησία της Σάμου
Η Καθολική Κοινότητα της Σάμου, πριν την δημιουργία της «Ένωσης Οινοποιητικών Συνεταιρισμών Σάμου» και την (αναγκαστική τότε) οινοποίηση και εμπορία του προϊόντος μέσω αυτής, είχε το ρόλο τροφοδότη και διακινητή γλυκού κρασιού για τις ανάγκες της Καθολικής Εκκλησίας σε Ιταλία, Αφρική και αλλού.
Σύμφωνα με τη μαρτυρία της τελευταίας ηγουμένης του Τάγματος του Αγ. Ιωσήφ στη Σάμο, αδελφής Μικελίνας, στον βομβαρδισμό της πρωτεύουσας κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο από τους Γερμανούς, το κρασί από τα υπόγεια της εκκλησίας έρεε στο λιμάνι, αλλάζοντας ως και το χρώμα της θάλασσας!
Tο σαμιώτικο Μοσχάτο κρασί ως και σήμερα, τροφοδοτεί τις Καθολικές Αποστολές σε διάφορες χώρες, αν και σαφώς σε μικρότερες ποσότητες.
Ο Σαμιακός οίνος στην Ποίηση
«Το κρασί είναι εμφιαλωμένη ποίηση» έγραφε ο Ρόμπερτ Λούις Στήβενσον. Και αυτού του είδους η «ποίηση» από την ακριτική Σάμο, έχει το δικό της όνομα: Σαμιακοί οίνοι από την ποικιλία του «Άσπρου Μοσχάτου Σάμου», με ξεχωριστά αρώματα, πολυποίκιλες γεύσεις, φρουτένιες πινελιές και μια καλοκρυμμένη αλλά έντονα απολαυστική επίγευση.Αναφορές για το σαμιώτικο κρασί συναντάμε στο ποιητικό έργο του Λόρδου Βύρωνα: «…γεμίστε ξέχειλη την κούπα σαμιώτικο κρασί», του Σικελιανού, του Ελύτη, του Βάρναλη, του Καβάφη και του Καρυωτάκη
Το Σαμιώτικο κρασί αναφέρει στα «Παιχνίδια τ’ ουρανού και του νερού» ο ποιητής της Ρωμιοσύνης Γιάννης Ρίτσος, ο οποίος πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του -υπό περιορισμόν- στη Σάμο.Ο Κ. Π. Καβάφης στο ποίημά του «Έμπορος Αλεξανδρεύς», γραμμένο το 1893 αναφέρει: «Μετά τον πλούν, διψά Σάμιον η ψυχή». Η έννοια του καβαφικού «Σάμιος» είναι ευγενής οίνος από ευγενή ποικιλία αμπέλου, όπως γράφει στα κείμενά της η Δρ. Σταυρούλα Κουράκου.
Η ιστορία του Σαμιώτικου κρασιού
Η ιστορία του Σαμιώτικου κρασιού θεμελιώνεται από την αρχαιότητα. Σύμφωνα με έναν μύθο, ο Αγκαίος, ήρωας της Αργοναυτικής Εκστρατείας που βασίλεψε και στο νησί της Σάμου, μελέτησε και δίδαξε τον τρόπο με τον οποίο καλλιεργούσαν το αμπέλι οι κάτοικοι του νησιού. Αναφορές όμως για τα σαμιώτικα κρασιά έχουν γίνει και άλλους σημαντικούς ανθρώπους των γραμμάτων και της τέχνης, όπως ο Ιπποκράτης, ο Γαληνός, ο Θεόφραστος. Αξίζει να σημειωθεί πως γίνονται πολλές αναφορές ακόμη και σήμερα, για το πλοίο «Κυρήνεια» όπου μετέφερε κρασιά σε διάφορα λιμάνια.
Αρχαιολογικό Μουσείο Πυθαγορείου
Το Αρχαιολογικό Μουσείο στεγάζεται σε ένα προσεγμένο, σύγχρονο κτίριο στο κέντρο της σύγχρονης πόλης του Πυθαγορείου, όπου βρισκόταν η πόλη της αρχαίας Σάμου. Ξεκίνησε να λειτουργεί το 2010 και έκτοτε αποτελεί πόλο έλξης πολλών επισκεπτών. Στο Μουσείο του Πυθαγορείου εκτίθενται πλούσιο αρχαιολογικό υλικό από την ευρύτερη περιοχή του Πυθαγορείου. Τα ευρήματα εκτίθενται ταξινομημένα θεματικά και χρονολογικά από την Νεολιθική εποχή έως τα Παλαιοχριστιανικά χρόνια, αποδεικνύοντας την σημαντική θέση που κατείχε η αρχαία Σάμος στον ελλαδικό χώρο, τόσο ιστορικά όσο και πολιτισμικά.
Γενικά Αρχεία Κράτους
Τα Γενικά Αρχεία του Κράτους στεγάζονται κοντά στο κτίριο της Περιφερειακής Διεύθυνσης Σάμου. Στα Γ.Α.Κ. Σάμου μπορεί ο επισκέπτης να βρει συλλογές του 17ου, 18ου και 19ου αιώνα, τα αρχεία της Ηγεμονικής περιόδου της Σάμου (1834-1912) αλλά και νεότερα (19ος -21ος αιώνας). Στα αρχεία αυτά, έχουν εντοπιστεί σημαντικά έγγραφα που σχετίζονται με την καλλιέργεια και την εμπορία του σαμιακού οίνου, αλλά και την επίδρασή του στην κοινωνική, ιστορική και οικονομική εξέλιξη του νησιού.
Αγγειοπλαστείο Κουμαραδαίων
Σύμφωνα με την προφορική παράδοση της Σάμου, η αγγειοπλαστική τέχνη αναπτύχθηκε πρώτα στους Μαυρατζαίους αλλά ευδοκίμησε στους Κουμαραδαίους. Η Σάμος, όπως και όλα τα νησιά του Αιγαίου, δέχθηκε την επίδραση των αγγειοπλαστικών εργαστηρίων της Μικράς Ασίας, κυρίως του Τσανάκ Καλέ και της Κιουτάχειας. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 άρχισε η παραγωγή ειδών αγγειοπλαστικής, όχι με χρηστικούς, αλλά με διακοσμητικούς σκοπούς. Στο πλαίσιο αυτό ιδρύθηκαν αγγειοπλαστικά εργαστήρια στους Κουμαραδαίους, με κυριότερα εκείνα του Τιμολέοντα Χατζηλαγού και του Θ. Κληρονόμου. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που παρουσιάζει το εργαστήριο της οικογένειας Κληρονόμου, έγκειται στο γεγονός ότι η παραγωγή του προσανατολίστηκε προς την φολκλοριστική αναπαραγωγή των παλαιότερων παραδοσιακών μορφών. Στα εργαστήρια αυτά παράγεται και η περίφημη κούπα του Πυθαγόρα, που χρησίμευε για την πόση του κρασιού.
Η ίδρυση της Ε.Ο.Σ.Σ.
Στη Σάμο έως το 1934 η οινοποίηση και το εμπόριο του κρασιού γινόταν από εμπόρους, οι οποίο αγόραζαν τον μούστο από τους αμπελουργούς και το οινοποιούσαν στα οινοποιεία τους, τις λεγόμενες ταβέρνες, καθορίζοντας και τις τιμές. Επειδή όμως υπήρχε έντονο το φαινόμενο της εκμετάλλευσης των αμπελουργών, την ίδια χρονιά, ιδρύθηκε η Ένωση Οινοποιητικών Συνεταιρισμών Σάμου (Ε.Ο.Σ.Σ.) με τον Αναγκαστικό νόμο 6085/1934, στην οποία οι αμπελουργοί παρέδιδαν υποχρεωτικά την παραγωγή τους. Στη συνέχεια ο Συνεταιρισμός οινοποιούσε και εμπορευόταν το κρασί των αμπελουργών της Σάμου στο οινοποιείο του για λογαριασμό τους, έναντι κάποιου ποσού.
Σαμιακός οίνος και Ορθόδοξη εκκλησία
Ο χρόνος έναρξης των καλλιεργητικών εργασιών, ορόσημα για την πορεία της ωρίμανσης, καθώς και οι ιεροτελεστίες μέσα στο αμπέλι είναι σε πολλές περιπτώσεις άμεσα συνδεδεμένες με την θρησκευτική παράδοση και πίστη. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι, ακόμη και στις μέρες μας, η ημέρα εορτής του Αγίου Τρύφωνα (1η Φεβρουαρίου) προστάτη των αμπελιών και των αμπελουργών θεωρείται και η εναρκτήρια για το κλάδεμα σε όλη τη Σάμο. Ο Άγιος Τρύφωνας τιμάται ως προστάτης των αγρών και των αμπελιών, που αποδιώχνει τα βλαπτικά των καλλιεργειών έντομα και ποντίκια. Γι’ αυτό άλλωστε και η εικονογράφησή του τον εικονίζει με ένα αμπελουργικό εργαλείο (κλαδευτήρι ή «τραχά») στο χέρι. Μετά τη θεία λειτουργία διαβάζεται ο σχετικός εξορκισμός του αγίου, δια του οποίου αποτρέπονται τα βλαπτικά έντομα και ζωϋφια.
Καθολικό Μοναστήρι – Οικοτροφείο Saint Josef
Στην οδό Άρεως 2 και Μανώλη Καλομοίρη συναντάμε ένα επιβλητικό κτίριο, με υψηλούς τοίχους περίφραξης σε χρώμα ώχρας. Πρόκειται για το εκπαιδευτικό ίδρυμα της Γαλλικής Σχολής Καλογραιών (Σχολή Saint Joseph) που άρχισε να λειτουργεί το 1901.Η Σχολή δεχόταν παιδιά από τη Σάμο αλλά και γειτονικά νησιά ενώ λειτουργούσε και ως οικοτροφείο. Η διδασκαλία των γαλλικών ήταν πολύτιμη τότε. Πολλά παιδιά ήρθαν σε επαφή με το βιβλίο και αγάπησαν το διάβασμα χάρη στις καλόγριες του Τάγματος του Αγίου Ιωσήφ. Η Σχολή Saint Joseph και το Οικοτροφείο Σάμου έπαψαν να λειτουργούν το 1971 . Το κτίριο έχει εγκαταλειφθεί αλλά διατηρείται σε οριακά καλή κατάσταση.
Μονή Βροντιανής
Το εμβληματικό «Μοναστήρι της Παναγίας Βροντά» ή αλλιώς «Βροντιανής» είναι ένα από τα παλαιότερα μοναστήρια της Σάμου. Βρίσκεται ΝΑ από το χωριό Βουρλιώτες. Χτίστηκε το 1566 από τους μοναχούς Ιάκωβο και Μακάριο κοντά σε ερείπια παλαιότερου ναού της Παναγίας και είναι αφιερωμένο στο Γενέθλιο της Θεοτόκου.
Ο αρχιτεκτονικός τύπος είναι βασιλική με τρούλο ενώ διατηρεί τον υψηλό περίβολο και τα λιθόχτιστα κελιά, που παραπέμπουν σε οχυρωμένο μοναστήρι. Το όνομα του μοναστηριού οφείλεται στις βροντές των κεραυνών, καθώς συνήθως την ημέρα της γιορτής της (8 Σεπτεμβρίου) έβρεχε και σηματοδοτούσε το τέλος του τρύγου για τα αμπέλια της περιοχής.
Μουσείο Οίνου
Το Μουσείο Σαμιακού Οίνου στεγάζεται σε ένα πέτρινο κτίριο του 19ου αιώνα, το οποίο λειτουργούσε πριν την ίδρυση της «Ενώσεως Οινοποιητικών Συνεταιρισμών» ως οιναποθήκη, και αργότερα ως βαρελοποιείο. Το κτίριο μετατράπηκε σε Μουσείο το 2005 και έκτοτε φιλοξενεί σημαντικά εκθέματα που προσδιορίζουν το σαμιώτικο κρασί: αμπελώνες με γηγενή κλήματα που φύονται σε αεριζόμενες προθήκες, ληνούς και υπολήνια, εργαλεία και σκεύη της αμπελοκαλλιέργειας, της οινοποίησης και της παλαίωσης, καθώς και τεράστιες ξύλινες οινοδεξαμενές του περασμένου αιώνα.Ακόμη, ο επισκέπτης μπορεί να δει συλλεκτικές φιάλες, παλαιές φωτογραφίες και αρχεία καταγραφής της παραγωγής, σκεύη και εργαλεία βαρελοποιίας, παλαιά μηχανήματα οινοποίησης, μια σειρά χρυσών βραβείων και διεθνών διακρίσεων, χειρόγραφες καταστάσεις και ντοκουμέντα της μακράς οινικής παράδοσης της Σάμου.
Σαμιακός οίνος και ντοπιολαλιά
Υπάρχουν ζωντανές στη Σάμο, γλωσσικές εκφράσεις και λέξεις, οι οποίες σχετίζονται με την αμπελοκαλλιέργεια και το σαμιώτικο Μοσχάτο κρασί.Η πολύ χρησιμοποιημένη στον καθομιλουμένη λέξη «γουμάρ’» (ένα φόρτωμα κρασιού περίπου 100 λίτρα, αλλά και μεταφορικά «ο ανόητος»), «κουλλτσίδα, η» έλικα των βλαστών των κλημάτων και μεταφορικά αυτός που επιβάλλει την παρουσία του σε μια παρέα, το «γράδου» (το γλευκόμετρο με το οποίο μετράμε βαθμούς γλυκύτητας αλλά και μεταφορικά εκείνος που έχει ορθή κρίση), οι «σελέδις»- τα μεγάλα κοφίνια με συγκεκριμένη χωρητικότητα σταφυλιών.
Ο Σαμιακός οίνος και οι θρησκευτικές κοινότητες της Σάμου
Η Καθολική κοινότητα της Σάμου, είχε ιδιαίτερη σχέση με το σαμιακό οίνο, καθώς οι καθολικοί ιερείς αγόραζαν ποσότητες σταφυλιών για δική τους οινοποίηση. Μετά την ίδρυση της «Ενώσεως», το κρασί της Καθολικής Αποστολής οινοποιούνταν σε ειδικές εγκαταστάσεις, εντός του Συνεταιρισμού. Η δε Καθολική Κοινότητα της Σάμου, είχε το ρόλο τροφοδότη και διακινητή γλυκού κρασιού για τις ανάγκες της Καθολικής Εκκλησίας σε Ιταλία, Αφρική και αλλού.Το σαμιώτικο μοσχάτο κρασί ως και σήμερα, τροφοδοτεί τις Καθολικές Αποστολές σε διάφορες χώρες, αν και σαφώς σε μικρότερες ποσότητες. Τέλος, η ισχυρή κοινότητα Εβραίων εμπόρων που υπήρχε στην πόλη της Σάμου εμπορευόταν για πολλά χρόνια σαμιακό οίνο, ενώ, την τελευταία διετία οίνοι με πιστοποιήσεις Kosher/Mevushal παράγονται από το Συνεταιρισμό της Σάμου για τις Εβραϊκές κοινότητες.
Τα πατητήρια (ληνοί) & το πολύμνιο
Το πατητήρια στη Σάμο ήταν κυρίως οικογενειακά και χτίζονταν μέσα στα αμπελοτόπια.Πρόκειται για «δεξαμενές» όπου ρίχνονταν τα σταφύλια μετά τον τρύγο. Εκεί πιέζονταν από τα μέλη της οικογένειας και τους εργάτες με γυμνά πόδια, ώστε να συλλεγεί ο μούστος στο «πολύμνι» (το «υπολήνιο»). Ο μούστος έτρεχε στο πολύμνιο, το οποίο έμοιαζε με μικρό πηγάδι σκαμμένο μέσα στη γη με επικάλυψη «πορσελάνης». Στη συνέχεια ο μούστος μεταφερόταν στα σπίτια με τα «δερμάτια».
Ταβέρνες
Οι “Ταβέρνες” ήταν πέτρινες μεγάλες αποθήκες κρασιού που χτίστηκαν στον Κάμπο της Σάμου για την εξυπηρέτηση του οινεμπορίου της περιοχής. Εκεί οι αγρότες πουλούσαν τα προϊόντα τους σε εμπόρους και μεσίτες κατά τα χρόνια της τουρκικής Ηγεμονίας της Σάμου. Πρόκειται για πέτρινα και ογκώδη κτίρια, του 19ου κυρίως αιώνα, με ύψος περίπου 6 μέτρων και κεραμοσκεπές
Παραδοσιακές σταφυλοδόχοι
Πρόκειται για χτισμένες με πέτρα δεξαμενές μέσα στις οποίες, εκείνα τα χρόνια, ο ΕΟΣΣ συγκέντρωνε τα οινοστάφυλλα των αμπελοκαλλιεργητών του νησιού, οι οποίοι τα μετέφεραν με τα ζώα στο χώρο των σταφυλοδόχων. Οι σταφυλοδόχοι είναι υπερυψωμένες δεξαμενές, ύψους περίπου 3 μέτρων, στηριγμένες σε πέτρινες δοκούς με μια ευθεία επιφάνεια όπου και εκφορτωνόταν η παραγωγή των σταφυλιών.
Aμπελοοινικά καλύβια
Tα «καλύβια» ήταν απλά ορθογώνια (επιμήκη ή τετραγωνισμένα σχεδόν) κτίσματα, κυρίως ισόγεια και μονόχωρα. Συνήθως επεκτείνονταν με βοηθητικά κτίσματα, για την αποθήκευση συγκομιδής και στέγαση των υποζυγίων. Κατά μαρτυρίες των ιδιοκτητών όσων έχουν απομείνει, τα περισσότερα σαμιώτικα «καλύβια» χτίστηκαν κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.
Η σημερινή κατάσταση της οινοποιίας
Τη σύγχρονη εικόνα της Σαμιακής οινοποιίας συνθέτουν ο ΕΟΣ Σάμου και ένας αξιόλογος αριθμός μικρομεσαίων οινοποιητικών επιχειρήσεων. Συγκεκριμένα, ο κλάδος της παραγωγής Σαμιακού οίνου αποτελείται από 6 οινοποιεία, 1 επισκέψιμο αμπελώνα και 1 συνεταιρισμό που παράγουν πολλές διαφορετικές ετικέτες κρασιού.
Οι οινοποιητικές αυτές εταιρείες ελέγχουν σημαντικά μερίδια της εγχώριας αγοράς εμφιαλωμένων κρασιών και διακινούν τα προϊόντα τους μέσω χονδρεμπόρων ή με απευθείας πωλήσεις σε Supermarket και εστιατόρια, καλύπτοντας μέσω των εκτεταμένων αυτών δικτύων διανομής το σύνολο της χώρας.
Ο οινοτουρισμός
Ο οινοτουρισμός είναι μια ειδική́ μορφή́ τουρισμού́ που αφορά́ στην παροχή́ υπηρεσιών υποδοχής, ξενάγησης, φιλοξενίας και εστίασης σε χώρους λειτουργικά́ ενοποιημένους με οινοποιητικές ή και οινοπαραγωγικές εγκαταστάσεις, π.χ. αμπελώνες.
Στη Σάμο υπάρχουν σημαντικές δυνατότητες και ευκαιρίες ανάπτυξης του οινοτουρισμού. Συνεχώς βλέπουμε να αξιοποιούνται αμπελώνες και να δημιουργούνται οργανωμένα οινοποιεία με σύγχρονες προδιαγραφές τα οποία μπορούν να φιλοξενήσουν και επισκέπτες.
Γεωγραφικές ενδείξεις και συστήματα ποιότητας – ΠΟΠ Σάμος
Το να γίνονται κάποιοι οίνοι διάσημοι και περιζήτητοι με βάση τον τόπο καταγωγής τους είναι για την Ελλάδα φαινόμενο που έρχεται από τα αρχαία χρόνια. Η Ελλάδα διαθέτει 33 Προστατευόμενες Ονομασίες Προέλευσης (ΠΟΠ) και περισσότερες από 100 Προστατευόμενες Γεωγραφικές Ενδείξεις (ΠΓΕ).
Τα κρασιά της Σάμου, από σταφύλια της ποικιλίας «λευκό μοσχάτο Σάμου», είναι Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης ΠΟΠ από το 1970 με κωδικό ΣΜ.
Η άρση της αναγκαστικότητας και o Σαμιακός οίνος
Η «άρση αναγκαστικότητας» της Ένωσης Οινοποιητικών Αγροτικών Συνεταιρισμών Σάμου επιβλήθηκε από την Κοινή Υπουργική Απόφαση 902/51563/27-04-2016. Η απόφαση αυτή επέφερε αλλαγές τόσο στη δομή όσο και στη λειτουργία της ΕΟΣΣ. Με την άρση της «Αναγκαστικότητας» και την αλλαγή του μέχρι τώρα καθεστώς απελευθερώθηκε η οινοποίηση και η εμπορεία του Σαμιώτικου κρασιού. Ως αποτέλεσμα ιδρύθηκαν πολλά ιδιωτικά υπερσύγχρονα οινοποιεία στη Σάμο, τα οποία ανέδειξαν με μοναδικό τρόπο τον Σαμιώτικο αμπελώνα.
Μηχανολογικός εξοπλισμός της οινοποίησης
Τόσο τα οινοποιεία της Σάμου όσο και ο ΕΟΣΣ είναι εξοπλισμένα με όλα τα απαραίτητα σύγχρονα μηχανήματα οινοποίησης, τα οποία δίνουν την δυνατότητα υλοποίησης των πλέον μοντέρνων και σύνθετων οινοποιητικών διεργασιών. Ωστόσο, το στοιχείο εκείνο που χαρακτηρίζει τις οινοποιητικές επιχειρήσεις της Σάμου είναι ότι έχουν καταφέρει να παντρέψουν τις παραδοσιακές τεχνικές με τις σύγχρονες οινοποιητικές διεργασίες και να αναδείξουν με τον πιο ευγενικό τρόπο το Σαμιώτικο κρασί.
Η σύγχρονη οινοποιητική διαδικασία
Συνοπτικά, τα διάφορα στάδια της σύγχρονης οινοποίησης είναι τα εξής:
Αποβοστρύχωση: Στο εκραγιστήριο πραγματοποιείται ο διαχωρισμός των ρωγών από τα κοτσάνια τους.
Σύνθλιψη σταφυλιών: Το σπάσιμο των σταφυλιών.
Προσθήκη διοξειδίου του θείου
Πίεση: ολοκληρώνει την αποχύμωση.
Γλεύκος: είναι ο χυμός σταφυλιών που προκύπτει από νωπά σταφύλια.
Απολάσπωση: Είναι η διαδικασία διαύγασης του γλεύκους.
Αλκοολική ζύμωση:είναι ένα σύνθετο φαινόμενο με βασικό άξονα εξέλιξης τη μετατροπή των σακχάρων του γλεύκους σε αιθυλική αλκοόλη και διοξείδιο του άνθρακα.
Ζύμες: Οι ζύμες, όπως και άλλοι μικροοργανισμοί, βρίσκονται στον αμπελώνα και μεταφέρονται στη συνέχεια στο σταφύλι.
Θερμοκρασία ζύμωσης
Εκχύλιση: Η διαδικασία «μεταφοράς» των ερυθρών χρωστικών ουσιών του φλοιού του σταφυλιού στο γλεύκος.
Μηλογαλακτική ζύμωση: Πραγματοποιείται ταυτόχρονα με την αλκοολική ζύμωση από βακτήρια.
Μετάγγιση: είναι αφαίρεση του καθαρού κρασιού και η τοποθέτηση του σε ένα καθαρό δοχείο.
Ωρίμαση – παλαίωση: Η ωρίμαση του κρασιού μπορεί να γίνει είτε σε ανοξείδωτες δεξαμενές, είτε σε δρύινα βαρέλια.
Εμφιάλωση: Η εμφιάλωση είναι μια μηχανική διαδικασία. Στις σύγχρονες γραμμές εμφιάλωσης υπάρχει ένα αυτόματο πλυντήριο φιαλών, ένα σύστημα γεμίσματός με κρασί, ένα πωματιστικό μηχάνημα, ένα σύστημα ετικετοκόλλησης και εγκιβωτισμού. Η φιάλη, ο φελλός, η ετικέτα, το καψύλιο είναι μια ολόκληρη σειρά από προϊόντα που συμβάλλουν στην τελική εμφάνιση, στο «ντύσιμο» του κρασιού.
Τα στάδια για την παραγωγή κρασιού με τον παραδοσιακό τρόπο
Τα 5 βασικά στάδια για την παραγωγή κρασιού με τον παραδοσιακό τρόπο αναφέρονται παρακάτω.
• Συγκομιδή των σταφυλιών – Τρύγος :Η συγκομιδή των σταφυλιών γίνεται την κατάλληλη στιγμή και όταν τα σταφύλια είναι ώριμα.
• Πάτημα σταφυλιών :Ολόκληρα τα τσαμπιά σταφυλιού τοποθετούνται σε ένα δοχείο ή λεκάνη ή ειδικό μέρος και ξεκινούσε το πάτημα με τα πόδια τόσο από τους άνδρες όσο και από τις γυναίκες και τα παιδιά.
• Παραγωγή μούστου (γλεύκου): Στόχος της παραπάνω διαδικασίας είναι η παραγωγή μούστου. Ο μούστος είναι ουσιαστικά ο πρόσφατα πιεσμένος χυμός σταφυλιών που περιέχει τις φλούδες, τους σπόρους και τα στερεά μέρη του σταφυλιού.
• Αλκοολική ζύμωση: Ο μούστος ή ο χυμός μπορεί να αρχίσει να ζυμώνεται φυσικά μέσα σε 6-12 ώρες όταν έχει βοήθεια από άγριες ζύμες στον αέρα και όταν επέλθει η κατάλληλη θερμοκρασία.
• Αποθήκευση – ωρίμανση – παλαίωση του κρασιού: Όταν ολοκληρωθεί η αλκοολική ζύμωση, υπάρχουν δύο επιλογές. Είτε το κρασί να μεταγγιστεί σε άλλο δοχείο όπου θα γίνει και η αποθήκευσή του ή να μείνει στο ίδιο δοχείο. Η παλαίωση είναι μία διαδικασία που θα οδηγήσει ένα κρασί στην εξέλιξη, στην ωρίμανση, έτσι ώστε με την πάροδο του χρόνου να είναι απόλυτα μαλακό, κομψό και φιλικό.
Το ξύλινο βαρέλι
Το ξύλινο βαρέλι είναι παραδοσιακά ο πιο συνηθισμένος τρόπος αποθήκευσης για το κρασί.
Ένα ξύλινο βαρέλι προσδίδει στο κρασί αρώματα και τα γευστικά χαρακτηριστικά του ξύλου από το οποίο είναι φτιαγμένο, καπνιστό χαρακτήρα και επιτρέπει στο οξυγόνο να έρθει σε αργή και ελεγχόμενη επαφή με το κρασί, καθώς εισέρχεται από τους πόρους του βαρελιού.
Είναι ευνόητο, λοιπόν, πως το είδος του ξύλου από το οποίο είναι φτιαγμένο το βαρέλι, το κάψιμό του και το μέγεθος των πόρων του διαμορφώνουν τόσο τα αποτελέσματα της παλαίωσης όσο και τη διάρκειά της.
